1. De Betekenis van Heilige Riten
Eerst moeten wij goed begrijpen wat een ritus eigenlijk is, want de riten zullen ons helpen om van buiten naar binnen door te dringen in de eigenlijke kern.
In godsdienstige riten vinden wij een authentieke uitdrukking van het gehele katholieke geloof, die door hen 'vlees en bloed' is geworden. Ze zijn niet eenvoudig 'gemaakt', maar uit de levende traditie sinds de vroeg-kerkelijke tijd organisch gegroeid.
Men moet hen lezen als een taal. Deze taal bestaat niet alleen uit woorden maar tegelijk uit tekenen. Wat wij een ritus noemen omvat beiden: heilige woorden en heilige handelingen. Zij werken in elkaar door en met elkaar in wonderbare harmonie. De cultische handeling vraagt naar een duidend woord van gebed, en het woord van gebed drukt zich uit in een handeling. Het woord zegt: "Mea culpa - door mijn schuld" terwijl de hand hetzelfde zegt, door op de borst te slaan.
De 'Taal' van de Liturgie
Wie in een land met een vreemde taal komt, zal in het begin niets verstaan. Wel kan hij een bepaalde indruk van de melodie van deze taal verkrijgen, maar eerst als hij met haar vertrouwd raakt, begint hij woorden te onderscheiden. Als hij dan zich de taal meester heeft gemaakt, gebruikt hij haar moeiteloos.
Zo ook is het met de 'taal' van de liturgie. Wie haar niet beheerst, krijgt in het begin een zeer oppervlakkige indruk en zal niet veel verstaan van alles wat zij ons wil meedelen. Toch zijn niet zelden zulke eerste oppervlakkige ontmoetingen al reden geweest voor echte bekeringen.
Sommigen hebben het geluk, de taal van de liturgie als hun moedertaal geleerd te hebben. Zij zijn er ingegroeid en het is hun eigendom geworden van kindsbeen af, zonder dat zij zich daarvoor extra moesten inspannen. Anderen moesten haar eerst op latere leeftijd moeizaam eigen maken.
Op scholen worden niet alleen buitenlandse talen onderwezen, maar op de eerste plaats de moedertaal, zodat mens leert haar zeker en zonder fouten te gebruiken. Zo moet ook de horizon vergroot worden voor het geheel van de rijkdom van de taal. Ook voor hen die van kindsbeen af met de taal der liturgie vertrouwd zijn, is het nuttig, zich steeds weer met haar bezig te houden, want haar rijkdom is onuitputtelijk. Wij moeten haar liefhebben als onze moedertaal want het is de taal van de Kerk, waarmee zij op aarde de hemelse Vader verheerlijkt.
Liturgische symbolen en riten
De godsdienstige riten hebben een binnen- en een buitenkant, die op een wonderbare wijze op elkaar betrokken zijn. Door de ritus worden innerlijke houdingen zowel uitgedrukt als ook opgewekt. - Een ordelijke kniebuiging met een bewuste blik op het tabernakel drukt eerbied uit en helpt tegelijk om een innerlijke daad van aanbidding te stellen.
De grondstructuur van een ritus komt overeen met de lichaam-ziel natuur van de mens. Als wij puur geestelijke wezens waren, zielen zonder lichaam, dan hadden wij geen zichtbare uitdrukkingen nodig. Zo is het noodzakelijk dat wij innerlijke houdingen in zichtbare uiterlijke vormen uitdrukken en het heilige door de zintuigen toegang verkrijgt tot de ziel. Daartoe zegt het concilie van Trente: "De menselijke natuur is zo toegerust, dat zij niet eenvoudig zonder hulp van buiten kan opstijgen tot beschouwing van de goddelijke dingen. Zo heeft onze goede Moeder de Kerk bepaalde vormen voor de godsdienst ontwikkeld, dat namelijk in de Heilige Mis op bepaalde momenten zacht gesproken wordt en andere momenten met luide stem. Ook bedient zij zich van godsdienstige handelingen, zoals geheimvolle zegeningen, kaarsen, wierook, gewaden en vele andere dingen volgens apostolische verordeningen en overlevering. Daardoor moet de volheid van dit grote offer bewust gemaakt worden en de harten van de gelovigen door middel van deze zichtbare tekenen tot overweging van deze verheven dingen die in dit offer verborgen zijn, opgeroepen worden." [Concilie van Trente 22ste zitting (1562) 5de kapittel].
Rituele uitdrukkingsvormen zijn er niet alleen in de liturgie. Ook in het allerdaagse leven spelen zij een belangrijke rol. In het gezin bijvoorbeeld is het niet genoeg om de wederzijdse hoogachting en liefde alleen in het hart te dragen en af te zien van ieder andere uiterlijke uitdrukkingsvorm. Veel meer moet ook hier de innerlijke houding uitgedrukt worden in concrete uiterlijke tekenen: in goede woorden, een groet, in een vriendelijk lachen of in een bos bloemen. Als zulke tekenen achterwege blijven, als men elkaar niet meer groet en elkaar niet meer verblijdt door kleine tekenen van opmerkzaamheid, wordt de sfeer zeer spoedig koel en is het maar een vraag van de tijd dat ook de innerlijke liefde wegkwijnt en de wederzijdse hoogachting verdwenen is.
Zo ook kan het religieuze leven niet zonder uiterlijke tekenen, alsof wij zouden kunnen zeggen dat het de hoofdzaak is dat het alleen innerlijk moet kloppen en men eerbied en liefde louter in het hart moet dragen. Ook al is de innerlijke houding zonder twijfel belangrijker dan de uiterlijke uitdrukking, zo is het toch geheel fout om het ene tegen het andere uit te spelen en de uiterlijke kant van de liturgie als bijzaak te zien. Zonder uiterlijke tekenen van eerbied moet ook de innerlijke eerbied op den duur verdwijnen. Een liturgie die meent met een minimum aan riten te kunnen volstaan, wordt langzaam maar zeker vlak, koud en onvruchtbaar. Zij zal niet meer in staat zijn de oprechte en innerlijke houding op te roepen en het gemoed aan te raken.
Aan de andere kant kan de ritus - hoe belangrijk hij als uitdrukking en ondersteuning van de innerlijke houding ook is - haar nooit vervangen. Wil hij werken dan moet de uiterlijke voltrekking gepaard gaan met de overeenstemmende innerlijke gezindheid, want anders is hij niet echt, een façade, een lege huls, een frase.
Wij worden opgeroepen de riten van de heilige Mis steeds beter te leren kennen en haar diepe betekenis te verstaan. Haar taal zal ons vertrouwd moeten zijn, opdat datgene wat zij ons zeggen wil, in ons levendig wordt.