9. De Offerande

De offermis bestaat uit drie delen. Zij begint met de offerande. De onderdelen van de offermis zijn:

1. de offerande
2. de wezenverandering (canon)
3. de communie

Voordat wij de gebeden en de voltrekking van de offering in detail gaan bekijken, werpen wij eerst een blik op het geheel.

De overande bestaat uit de volgende onderdelen:

1. Oremus (laat ons bidden)
2. Offertorium (het begeleidend vers)
3. Onthulling van de kelk
4. Offering van het brood (Suscipe sante Pater)
5. Menging van water in de wijn (Deus,qui humanae substantiae)
6. Offering van de wijn (offerimus tibi, Domine)
7. De zelfopoffering van de priester (In spiritu humilitatis)
8. Aanroeping van de Heilige Geest (Veni, sanctificator)
9. Handwassing (Lavabo inter innocentes)
10. Opdraging aan de allerheilgste Drievuldigheid (Suscipe, sancta Trinitas)
11. Uitnodiging aan de gelovigen (Orate fratres… Suscipiat Dominus)
12. Secreta (stil gebed)

De offering verbindt de verschillende elementen tot een harmonische eenheid. Oorspronkelijk bestond zij alleen uit een 'oremus - laat ons bidden' met een daarbij behorend gebed. Daartussenin werd de bereiding van de offergaven in stilte voltrokken. Deze twee elementen zijn nog steeds aanwezig en vormen het raamwerk voor de gehele offering: nl. het oremus aan het begin en de secreta op het einde. In de loop der tijd werd de offerbereiding meer en meer verrijkt tot het huidige resultaat.

Het offertorium

Na het Dominus Vobiscum (de Heer zij met U) en het oremus (laat ons bidden) leest de priester het offertoriumvers. Oorspronkelijk was dit de begeleidingszang bij de offering, zoals op gelijke manier de introïtus bij het begin van de Heilige Mis.

De onthulling van de kelk

Dan wordt de kelk feestelijk onthuld. De priester legt het opgevouwen kelkvelum aan de rand van het altaar. (De misdienaars geven naar Duits gebruik een teken met de altaarbel om de opmerkzaamheid van de gelovigen op de komende offerhandeling te vragen).

De offergaven

De offergaven zijn op de eerste plaats de materiele gaven van brood en wijn. Zij worden door de handeling van de priester opgedragen om bij de wezensverandering (transsubstantiatie) te veranderen in het Lichaam en Bloed van Christus. Gelijktijdig staan deze materiele gaven symbool voor een geestelijk offer, welke niet alleen de priester maar tegelijk met hem ook de aanwezige gelovigen - uit kracht van hun door de doop verleende algemeen priesterschap - moeten brengen.

De offering van brood

De offerhandeling van de opheffing van de gouden pateen met de daarop liggende hostie wordt begeleid door de bede: "Aanvaard, heilige Vader, almachtige eeuwige God, deze vlekkeloze offergave die ik, uw onwaardige dienaar, U, mijn levende en ware God, opdraag voor mijn ontelbare zonden, beledigingen en nalatigheden, en voor alle omstanders en tevens voor alle christengelovigen, levende en dode, opdat ze mij en hun tot heil strekke voor het eeuwig leven. Amen."

Het gebed spreekt over een vlekkeloze offergave (immaculatam hostiam). Daarmee is gezegd dat het geheel vanzelfsprekend is dat iedere gave aan God toegewijd niets anders moet zijn dan vlekkeloos rein. Met het woord Hostia (offergave) wordt op de eerste plaats de materiele offergave bedoeld: nl. het brood. Op wens van de Kerk moet de offermaterie van brood en wijn zorgvuldig zijn samengesteld en vlekkeloos rein zijn: rein tarwe brood en reine wijn van druiven, immaculata hostia.

Zo was het ook bij de voorafbeelding van de offergaven in het oude verbond. Ook zij moesten een immaculata hostia zijn, want zo sprak God tot Mozes tot de Israëlieten: "Neem een bokje als zoenoffer, als ook een kalf en een lam tot brandoffer, beiden éénjarig, en zonder gebrek (sine macula) (Lev. 9, 3). Bij het offer van de eerstelingen heet het: "Heeft het een gebrek (maculam), is het blind, of lam of op een andere manier met een gebrek, zo offer hem de Heer uw God niet. (Deut. 15,21).

Gelijktijdig wijst de hostie boven zich uit want als brood staat het plaatsvervangend voor de grondbehoeften van de mens en is zo het symbool voor de mens zelf. Terwijl de hostie op de pateen wordt geofferd, moeten ook de gelovigen hun offer brengen, als zij hun persoonlijke toewijding vernieuwen en zichzelf op een geestelijke wijze op de pateen leggen. Verbonden met het offer van Christus moge God ook de hostia devotionis nostrae (de offergave van onze toewijding; zie de secreta van de 3de zondag van de advent) aannemen.

Ook het geestelijk offer van de gelovigen moet vlekkeloos zijn ere Gods. Daarom stond de gehele voormis in het teken van de reiniging. De van het wijwater aan kerkdeur tot aan het evangelie steeds weer uitgedrukte vraag om een rein hart, wijst daar precies op, om onszelf voor God als een vlekkeloos offer (immaculata hostia) voor te bereiden. Zo spreekt de psalmist: "Verschaf o God mij een rein hart, vernieuw mijn geest … want slachtoffers kunnen U niet behagen en brandoffers wilt U niet. Een berouwvol en vermorzeld hart, o Heer zult U niet verwerpen. (Ps. 51, 12 en 19).

In samenhang met dit denken wij aan het woord van de apostel Paulus: "En nu broeders en zusters vermaan ik u bij Gods ontferming, wijd uzelf toe als een levende heilige offergave, Hem welgevallig (hostiam viventem, sanctam Deo placentem)… Stem uw gedrag niet af op deze wereld. Wordt mensen met een nieuwe gezindheid. En bent u instaat om uit te maken wat God van u wil en wat goed is, welgevallig en volmaakt." (Rom. 12, 1 ev.).

De Menging

Bij de bereiding van de kelk giet de priester een druppel water bij de wijn (meestal met het kelklepeltje). Daarbij spreekt hij de woorden van een eermalige kerstoratie: "O God die de edele menselijke natuur op wonderbare wijze geschapen en op nog wonderbare wijze hersteld hebt, laat ons door het mysterie van dit water en deze wijn deelachtig worden aan de godheid van Hem die zich gewaardigd heeft onze mensheid met ons te delen: Jezus Christus uw Zoon, onze Heer, die als God met U leeft en heerst in de eenheid met de Heilige Geest, door alle eeuwen der eeuwen.Amen."

Deze eenvoudige ritus wijst naar de verbinding van de goddelijke en menselijke natuur in de Persoon van de Godmens Jezus Christus (Hypostatische vereniging) waarbij de wijn staat voor de goddelijke- en het water voor de menselijke natuur.

Tegelijk echter gaat het om de kern en het geheim van onze eigen verlossing, want als een druppel water in de wijn zo wordt de mens in de doop op gelijke wijze ondergedompeld in de Drie-ene God. Door de heiligmakende genade worden wij met het goddelijk leven vervuld en deelachtig aan de goddelijke natuur (2 Petr. 1, 4). Nog wonderbaarlijker als God de mensen van oorsprong geschapen heeft, wordt hij door het werk van de verlossing vernieuwd.

Weer komt de gedachte van de zelfopoffering naar voren, want de kleine waterdruppel roept ons op ons geheel en al te schenken. Als ook ons gehele armzalige menselijk doen en werken in de ogen van Gods oneindig waardevolle offer van Christus, niets meer is dan een kleine waterdruppel in vergelijking met een hele oceaan, dan nog wordt dit kleine waterdruppeltje met het offer van Christus verenigd en is om die reden aan God welgevallig.

Over de mening van water in de wijn zegt het concilie van Trente: "eindelijk vermaant de heilige kerkvergadering dat het kerkelijk voorschrift is voor de priester bij de wijn die in de kelk geofferd wordt water bij te mengen en wel om het feit dat ook Christus dit heeft gedaan, maar ook omdat uit zijn zijde tegelijk met bloed water te voorschijn kwam. Dit geheim wordt door de mening herdacht. En omdat in een geheime openbaring van de heilige Johannes de volkeren water genoemd worden, zo wordt met de menging de vereniging van het gelovige volk met Christus als het Hoofd zichtbaar gemaakt." (22 zitting 1562 hoofdstuk 7).

De offering van de kelk

Terwijl de priester de kelk opheft bidt hij: "Wij dragen U, Heer de kelk van het heil op; en bidden uw goedertierenheid, dat hij tot voor uw goddelijke majesteit, ons en geheel de wereld ten bate in geur van welbehagen moge opstijgen."

In spiritu humilitatis

De met het offer van Christus verbonden zelfopoffering van het christelijke volk, die in de voorafgaande riten beeldend werd getoond, wordt nu heel uitdrukkelijk geformuleerd.

Uiterlijk neemt de priester de gebogen houding aan, terwijl de Kerk hem de woorden van de drie jongelingen in de vuuroven in de mond legt. Deze drie hebben geweigerd het gouden afgodsbeeld van Koning Nebukadnezar van Babel te aanbidden. Zo liet de toornige koning hen in een gloeide oven werpen, maar zij bleven ongedeerd en prezen God. Omdat zij geen andere offergaven hadden dan zichzelf, offerden zij zichzelf aan God. "Wij hebben nu geen koning meer, geen profeet, geen leider, geen brand- en slachtoffers, geen spijsoffers en reukwerk, zelfs geen heilige plaats waar wij aan U kunnen offeren zo uw barmhartigheid te kunnen ervaren. Maar sluit ons niet buiten vanwege ons gebroken hart en onze nederige Geest. Vandaag zal ons offer bestaan in volmaakte aanhankelijkheid aan U en zal U evenzeer behagen als brandoffers van rammen en stieren en tienduizenden vette lammeren, want diegenen die U vertrouwen treft geen vernedering." (Dan. 3,38-40).

Zeer mooi is deze gedachte uitgedrukt in de secreta van Drievuldigheids zondag:"Wij bidden U, Heer, onze "God, heilig bij de aanroeping van uw heilige Naam hetgeen wij U heden opdragen; en verander onszelf (nosmetipsos) hiermede in een U toegewijde eeuwigdurende offergave."

Veni Sancificator (kom Heiligmaker)

Bij het 'Veni Sanctificator' verheft de priester net als later bij de consecratie de ogen ten hemel. Dan maakt hij met zijn handen en cirkel en maakt met de rechterhand een kruisteken over de offergaven. De inhoud van het begeleidende gebed is de in woord en handeling uitgedrukte smeekbede om de nederdaling van de Heilige Geest: "Kom Heiligmaker, almachtige eeuwige God en ze+gen dit offer, dat voor uw heilige Naam bereid is."

Net als het wonder van de menswording van God wordt ook de eucharistische wezensverandering toegeschreven aan de kracht van de Heilige Geest: "Hoe zal mij geschieden, daar ik geen man beken" sprak de maag Maria De Aartsengel Gabriël antwoordde: "De Heilige Geest zal over U komen en de kracht van de Allerhoogste zal U overschaduwen."

"En nu vraagt u hoe het brood het Lichaam van Christus wordt en de wijn met water vermengd het Bloed van Christus? Ook ik zeg u: 'De Heilige Geest komt over de gaven en bewerkt wat taal en verstand te boven gaat'"( Joh. van Damascus; De Fide Orthod. 1. 4, c.13).

Bewieroking van de offergaven.

Bij de hoogmis volgt nu de bewieroking van de offergaven en van het altaar. Deze ritus vat de gehele offering nog een keer samen. Het gebed tot zegening van de wierook beroept zich op de voorspraak van de heilige Aartsengel Michaël en herinnert aan de hemels liturgie die de heilige Apostel Johannes schildert: "Een ander engel kwam en trad voor het altaar, hij droeg een gouden wierookschaal en veel reukwerk werd hem gegeven, dat hij opdroeg op het gouden altaar voor de troon van God terwijl de gebeden der heiligen klonken. En de rook van het reukwerk steeg op onder de gebeden der heiligen uit de hand van de engel voor het aangezicht van God." (Op. 8, 3 ev.).

Na de zegening van de wierook neemt de priester het wierookvat en zwaait kruisvormig en cirkelvormig over de offergaven volgens vastgelegde volgorde (twee maal tegen de klok in, één keer met de klok mee) Een zelfde zwaaibeweging wordt al vermeld bij het offeren in het oude verbond: "Geef dit alles aan Aäron en zijn zonen om het staande voor de Heer als gewijd aandeel af te zonderen. Neem het dan weer uit hun handen en laat het op het altaar in rook opgaan, het is een brandoffer een geurige gave die de Heer behaagt." (Ex. 29, 24 ev.).

Door het zwaaien van het wierookvat over hostie en kelk wordt hun afzondering en bijzondere bestemming als offergaven uitgedrukt. Dan wordt het altaar bewierookt volgens een vast patroon. Ook de celebrerende priester en het volk wordt bewierookt om op symbolische wijze ingevoegd te worden het heilig offer.

De gloeiende kool is een symbool voor de goddelijke liefde. Zoals de wierookkorrels in haar gloed gesmolten moeten worden om een aangename geur af te geven, zo moeten ook onze goede werken, offer en gebeden eerst door Gods liefde tot welgevallige gaven omgevormd worden: "Al spreek ik met de tong van mensen of engelen, als ik de liefde niet heb, ben ik een galmend bekken of een schelle cymbaal. Al bezit ik de gave der profetie en bezit ik alle geheimen en kennis, al heb ik het geloof dat bergen verzet, als ik de liefden iet heb ben ik niets. Al deel ik al mijn bezittingen uit en geef ik mijn lichaam prijs aan het vuur, als ik de liefde niet heb, baat het mij niets." (1 Kor. 13, 1-3).

Iedere zwaai met het wierookvat wordt begeleid door woorden van gebed. Als de priester de offergaven omcirkeld spreekt hij: "Deze wierook, door U gezegend, stijge tot U op, o Heer en dale over ons uw barmhartigheid neer." Hier is de hele theologie van het offer aanwezig, want in iedere offerhandeling maakt men onderscheid in een twee richtingen: een stijgende en een dalende.

Wij bidden tot God Hij moge dit offer aannemen (opstijgend) en ons tot heil zijn genade schenken (afdalend). De wierook drukt dit heel mooi uit, want nadat de wierook wolk is opgestegen en zich verzameld heeft in het gewelf van de kerk, zo daalt zij ook langzaam weer af en wordt zo tot een teken van de goddelijke genade die over ons komt.

Bij het teruggeven van het wierookvat zegt de priester: "De Heer onsteke in ons het vuur van zijn liefde en de vlam van de eeuwige minnegloed."

Lavabo (handenwassing)

Bij het lavabo reinigt de priester de vier vingertoppen waarmee hij het Lichaam van de Heer zal aanraken. Daarover zegt de heilige Thomas van Aquino: "wij zijn niet gewoon iets kostbaars aan te raken, zonder onze handen gewassen te hebben. Daarom is het totaal ongepast om tot een zo groot sacrament te naderen met verontreinigde handen" (Sth. III 83, 5 ad. 1).

Bovendien vraagt het begeleidende psalmgebed nogmaals om een diepgaande innerlijke reiniging: "Ik was mijn handen in onschuld en ga rondom uw altaar o Heer, Om uw lof te verkondigen al uw wonderdaden te vermelden. Heer, ik bemin de schoonheid van uw huis, de woonplaats van uw heerlijkheid. Neem mijn ziel niet weg met de goddelozen, ontneem mij het leven iet met bloeddorstigen: aan wier handen misdaad kleeft, wier rechterhand gevuld is met geschenken. Ik echter wandel in onschuld; verlos mij en ontferm U over mij. Ik volg steeds de rechte weg in het openbaar zal ik U loven, Heer. (Ps. 26, 6 ev.).

Suscipe, sancta Trinitas (aanvaard heilige Drievuldigheid)

Na de handenwassing verheft de priester zijn ogen tot het kruis, slaat de ogen neer en buigt licht voorover en spreekt met gevouwen handen op het altaar gelegd het volgende opofferingsgebed tot de heilige Drievuldigheid: "Aanvaard, heilige Drievuldigheid dit offer dat wij U opdragen ter gedachtenis van het lijden, de verrijzenis en de Hemelvaart van Jezus Christus, onze Heer; en ter ere van de H. Maria, altijd Maagd en van de H. Joannes de Doper en van de H.H. Apostelen Petrus en Paulus en van deze (wier relikwieën hier rusten) en van alle heiligen. Het geschiede hun ter ere, ons tot heil; en laten zij zich gewaardigen voor ons in de hemel ten beste te spreken, nu wij hun gedachtenis vieren hier op aarde."

Orate fratres (bidt broeders)

Met de woorden: "bidt broeders, opdat mijn en uw offer mogen aanvaard worden door God de almachtige Vader" wendt de priester zich nog éénmaal tot het volk, voordat hij definitief het innigste heiligdom betreedt, om zoals Mozes geheel alleen te zijn met God.

Aan de ene kant wordt door de woorden: "mijn en uw offer" duidelijk gezegd dat de daadwerkelijke deelname van de gelovigen een werkelijk innerlijk meeofferen is en dat priester, volk en altaar in een heilige offergemeenschap met elkaar verbonden zijn.

Aan de andere kant wordt uit het antwoord van de gelovigen duidelijk dat er geen onduidelijkheid mag bestaan tussen algemeen (van alle gedoopten) en bijzonder (door de priesterwijding) priesterschap, en dat de wezenlijke eucharistische offerakt alléén gebeurt door de handen van de priester: "Moge de Heer het offer uit uw handen aanvaarden, tot lof en eer van zijn Naam. Alsmede tot welzijn van ons en van geheel zijn heilige Kerk."

Secreta (stil gebed)

De uiteindelijke afsluiting van de offering is bij het bidden van de secreta, waarbij de boog die begonnen is bij het oremus zich weer sluit.

Secreta wordt zij genoemd omdat dit gebed in stilte wordt gezegd. Gewoonlijk wordt in de wisselende delen van de secreta heel bijzonder de offergedachte beklemtoond, zoals bv. op pinkstermaandag: "Wij smeken U, Heer, heilig goedgunstig deze gaven: en wil, bij het aanvaarden van deze geestelijke offerande, onszelf tot een voortdurend offer voor U maken." (Secreta van pinkstermaandag).