terug

5. De Katholieke Kerk leert, dat de mens vrij is en daarom de verantwoordelijkheid draagt voor zijn doen en laten. Maar daarnaast leert zij ook, dat God de oorzaak van alles is, en dus is God ook oorzaak van ons willen. Hoe kan een mens nu vrij zijn, als God niet alleen alles van tevoren weet, wat een mens zal doen, maar zelfs oorzaak is, dat de mens het doet?

Degene, die deze vraag stelde, voegde er met recht aan toe: "Misschien vat ik hier het begrip oorzaak verkeerd op." Een complete en wetenschappelijke behandeling van deze vraag vordert wijsgerige scholing; daarom slechts een paar opmerkingen.
De zin: "God is oorzaak van alles" zou aanleiding kunnen worden tot veel misverstand. Men zou er uit kunnen concluderen: "dus is God ook oorzaak van het kwaad"; en die conclusie zou helemaal scheef zijn. We moeten dus liever zeggen: "God is oorzaak van al het goede." En nu is er in iedere daad van een mens iets goeds; zo is dus God ook oorzaak van iedere menselijke daad. Maar...
God is niet de enige oorzaak daarvan. God beweegt alles, maar dat doet Hij als eerste oorzaak. Dat betekent, dat Hij aan alle dingen, en dus ook aan onze vrije wil geeft, dat zij zelf oorzaak zijn; De vrije wil is zo, onder God, zelf ook oorzaak van zijn vrije daden. En dat kan nu eenmaal niet anders: de vrije wil is geschapen, en moet daarom in zijn en in werken afhangen van de Eerste Oorzaak, de Al-oorzaak, God.
En op die geheel eigen manier van eerste oorzaak zijn beweegt God alle dingen naar hun aard, want Hij laat ze oorzaak zijn. Dus wordt onze vrije wil wel bewogen door God, maar hij wordt volgens zijn aard bewogen; en die aard is: vrij zijn. Zoiets kan God alleen doen, omdat al het geschapene helemaal van Hem afhangt.
Dus is noch God, noch de vrije wil de enige oorzaak van de vrije menselijke daden: God en de wil werken samen, als eerste en tweede oorzaak. Dat betekent niet, dat God en de wil ieder zorgen voor een stukje van die daden; maar èn God èn de wil zijn beiden helemaal oorzaak ervan: God als eerste en de wil als ondergeschikte oorzaak. En als God niet als eerste oorzaak werkte, zou de wil nooit zelfoorzaak kunnen zijn.
Dat is ongetwijfeld een moeilijke kwestie; en we kunnen geen vergelijking maken om dit te verduidelijken. Want alleen God, die de Schepper van alles is, is een eerste oorzaak; er is niets, dat er op gelijkt. De oplossing van de vraag ligt dus hierin: God is een oorzaak, die een andere, lagere oorzaak oorzaak doet zijn; en die deze oorzaak helemaal naar haar eigen aard laat werken, dus ook vrij.

Uit: de meest gemaakte moeilijkheden, door Prof. Felix Otten O.P. en Dr. C.F. Pauwels O.P.